Een inwoner van Nackenheim
In de autobiografie van Carl Zuckmayer staat over 27 december 1896: "Het was een zondagavond, drie dagen na Kerstmis, toen ik werd geboren in het kleine Rijn-Hessische dorpje Nackenheim, waar mijn vader een kleine fabriek voor wijnflescapsules runde." We zijn in dit Rijn-Hessische dorp en ontmoeten elkaar voor het stadhuis met Bardo Kraus, de archivaris van de Carl Zuckmayer Genootschap. Vandaag brengt hij ons dichter bij het leven van de beroemde schrijver, dat hier begon.
Hiervoor lopen we eerst naar de rand van het dorp en winnen langzaam maar zeker hoogte. Bardo Kraus laat ons het geboortehuis van Zuckmayer zien. Het staat midden op het terrein van de voormalige capsulefabriek die zijn vader runde en die later werd overgenomen door de familie von Opel.
In 1900 verhuisden de Zuckmayers naar Mainz, maar ze bleven altijd verbonden aan Nackenheim. Tijdens zijn kindertijd en jeugd bracht Carl veel tijd door aan de Rijn, dus het is niet verwonderlijk dat het plattelandsleven in Rheinhessen zijn artistieke werk beïnvloedde, legt Kraus uit.
De rode aarde van Nackenheim
We volgen hem tot in de wijngaarden en niet veel later bevinden we ons op de RheinTerrassenWeg weer. Bardo Kraus is hier graag. Hij houdt van het fantastische uitzicht op de rivier, richting Nierstein en de horizon. Carl Zuckmayer had dit uitzicht vroeger ook, maar toen stond er meer water in de Rijn.
In 1920 verhuisde de 24-jarige naar de Spree. Hij kreeg voet aan de grond in de Berlijnse theaterwereld als stagiair en assistent-regisseur. Zijn eerste drama "Kreuzweg" werd echter al na drie dagen geannuleerd. We vernemen dat ondanks de mislukking de mensen in Nackenheim er nog steeds graag aan denken, omdat het drama zich afspeelt "tussen de maan en de rode aarde van Nackenheim, waar de goede Rijnwijn vandaan komt", zoals een vriend van Zuckmayer het ooit uitdrukte. Het is op deze aarde, op de Rothenberg om precies te zijn, dat we nu staan. De roodachtige kleur van de bodem is typisch voor dit stuk van de Rijn en we denken aan de beroemde "rode helling" in het naburige Nierstein, met de fantastische Uitzicht vanaf de Brudersberg.
In de "Vrolijke Wijngaard
We passeren de Nackenheimer Bergkapelle, die in de 18e eeuw werd gebouwd als wijngaardhuisje en later werd omgebouwd tot gebedshuis. Bardo Kraus vertelt ons het gelaagde verhaal rond de doorbraak van Carl Zuckmayer.
Op 22 december 1925 ging zijn komedie "Der Fröhliche Weinberg" in première in het Theater am Schiffbauerdamm. In het middelpunt van de plot, talloze verwikkelingen en misverstanden, staan de wijngaardenier Jean Baptiste Gunderloch en zijn dochter Klärchen. Zij zou zich verloven met de verwaande en hebzuchtige student Knuzius, maar wordt in plaats daarvan verliefd op de berooide schipper Jochen.
Voor Zuckmayer stond "Der Fröhliche Weinberg" voor plezier, folklore en liefde voor het vaderland. Maar uitgerekend in zijn thuisland ondervond hij geen enkele tegenstand. Hoewel het toneelstuk een van de meest succesvolle van de Weimarrepubliek was, waren de mensen in Nackenheim woedend. Hier zagen de inwoners zichzelf als regressief, simpel en immoreel.
We staan recht boven de daken van het dorp. Bardo Kraus wijst op een wijnmakerij die bijzonder woedend was: Gunderloch. Hoewel Zuckmayer altijd bevestigde dat de enige parallel tussen zijn immorele hoofdpersoon en de echte wijnmaker de achternaam was, voelde Carl Gunderloch zich belasterd en persoonlijk beledigd. In Rheinhessen stond men niet welwillend tegenover de schrijver.
In Berlijn steeg Zuckmayer echter naar de eerste rang van toneelschrijvers. Het drama "Der Hauptmann von Köpenick" bekroonde het succes van de Nackenheimer in 1931. Het is het lievelingsstuk van Bardo Kraus. Hij zou het ooit zelf willen opvoeren, maar hij moet nog werken aan zijn Berlijnse dialect.
In diepe solidariteit
Terwijl we langzaam teruglopen naar de stad, leren we over wat waarschijnlijk het donkerste hoofdstuk in het leven van Carl Zuckmayer was. Nadat de nazi's de macht hadden gegrepen, mochten zijn werken in 1933 niet meer worden uitgevoerd, werd hij in 1939 uit Duitsland verbannen en ontsnapte hij ternauwernood aan arrestatie door eerst naar Zwitserland te vluchten en uiteindelijk met zijn vrouw en dochter naar de VS te emigreren.
Na de Tweede Wereldoorlog keerde Carl Zuckmayer terug naar Europa. Nackenheim streefde naar de langverwachte verzoening en benoemde de schrijver in 1952 tot ereburger. We staan voor de wijngaard van Gunderloch en leren dat ook hier - ondanks enige tegenstand - alles nu is vergeven en vergeten.
In de jaren 60 en 70 was Zuckmayer vaak te gast in Nackenheim. Bardo Kraus beweert dat de goede Nackenheimse vleesworst, waar hij blijkbaar een groot liefhebber van was, hier niet in de laatste plaats debet aan moet zijn geweest. In 1971, ter gelegenheid van zijn 75e verjaardag, werd de plaatselijke school omgedoopt tot Carl Zuckmayer Primary School. Kraus herinnert zich dit nog goed, omdat hij de beroemde schrijver daar eindelijk in levende lijve had gezien. Carl Zuckmayer overleed op 18 januari 1977 in Zwitserland. Op zijn graf ligt een rode steen van de Nackenheim Rothenberg.
Beleef Zuckmayer in Nackenheim
We eindigen onze wandeling voor de buste van Carl Zuckmayer op de gevel van het stadhuis, een werk van de kunstenares Ursula Bertram. Voor de ceremoniële onthulling werd "Der Fröhliche Weinberg" uitgevoerd door het amateurensemble van de Carl Zuckmayer Society. Sindsdien vindt er elk jaar een dialectuitvoering plaats op het stadhuisplein.
Op 18 en 25 augustus kun je zelf in de voetsporen van Carl Zuckmayer treden. en leer meer over het leven en werk van de inwoner van Nackenheim op verschillende stations. Rondleidingen buiten dit evenement zijn ook mogelijk op aanvraag.
